Boeing ve Airbus, Yasad Sbvansiyonlar Konusunda t Dalanda 100 koltuk veya daha fazla jet ua. ki irket, pazar pay iin amansz bir savan iinde kilitlendi. Onlarca yldr bu iki irket birbirini devlet sbvansiyonlarndan yararlanmakla suluyor. Airbus, ilk yllarnda yeni uak gelitirmek iin ihtiya duyduu fonlarn yzde 100'n Airbus'n operasyonlarnn bulunduu drt Avrupa lkesinin hkmetlerinden ald: Almanya, Fransa, spanya ve Birleik Krallk. Bu fonlar, piyasa faiz oranlarnn altnda krediler eklinde saland. Airbus, Boeing'in uzun sredir ABD Savunma Bakanl ve NASA'dan dolayl sbvansiyonlar anlamna gelen Ar-Ge hibeleri aldn iddia etti. rnein, Boeing'in ilk ticari jet ua olan 707, orijinal olarak bir Pentagon szlemesi kapsamnda Amerika Birleik Devletleri Hava Kuvvetleri iin gelitirilen, havada yakt ikmali yapan bir tanker olan KC-135'in bir treviydi. ki irket, 1992'de sbvansiyonlar aamal olarak kaldrma konusunda bir anlamaya vard, ancak Boeing, Airbus'n hala milyarlarca dolarlk yasad gelitirme sbvansiyonlarndan faydalandn iddia ederek 2004'te bu anlamadan ekildi. 2006 ylnda ABD hkmeti, Airbus'n ounlukla yeni uak gelitirmek iin frlatma yardm eklinde olmak zere 25 milyar dolarlk yasad sbvansiyon ald iddiasyla Dnya Ticaret rgt'ne (DT) dava at. 2010 ylnda DT, Airbus'n 15 milyar dolarlk frlatma yardm da dahil olmak zere 18 milyar dolarlk yasad devlet sbvansiyonlarndan yararlandna karar verdi. DT, Avrupa hkmetlerine sbvansiyonlarn zararl etkilerini ortadan kaldrmalar iin Aralk 2011'e kadar sre verdi. Eyll 2016'da DT, Avrupallar 2010 kararna uymamakla ve dahas Airbus'a en son ua A350'yi gelitirmeye yardmc olmak iin ticari olmayan krediler eklinde 5 milyar dolar daha vermekle eletiren baka bir karar yaynlad. Bu son kararda DT, "A350'nin frlatma yardm olmadan frlatlamayaca ve piyasaya srlemeyecei aktr" dedi. Toplamda DT, Boeing'in Airbus frlatma sbvansiyonlarnn bir sonucu olarak 104 geni gvdeli jet siparii ve 271 dar gvdeli jet siparii kaybettiini hesaplad. Bu son karar, Amerika Birleik Devletleri'nin uyumsuz Avrupa hkmetlerine kar misilleme amal ticari yaptrmlar uygulamasna kap ayor. Ancak, ABD'nin yakn zamanda misilleme yaptrmlar uygulamas pek olas grnmyor. Bunun nedenlerinden biri, Birleik Devletler'in kendisinin Boeing'e yasa d sbvansiyon salad iin DT araclyla AB tarafndan dava edilmi olmasdr. Kasm 2016'da DT, Boeing'in ana retim tesislerinin bulunduu Washington Eyaletinden yaklak 5,7 milyar dolarlk yasad vergi muafiyeti alacana karar verdi. Washington Eyaleti, irketin geni gvdeli 777X uaklar iin kanat retimini eyalette tutmas artyla Boeing'e 2020 ile 2040 yllar arasnda bu vergi indirimlerini verme sz vermiti. Airbus'a gre, bu vergi indirimleri 777X'e rakip uaklara kar haksz bir avantaj salyor, bu deerlendirme DT'nn de ayn fikirde olduu grlyor. 2017'de DT, ABD'yi Boeing'e haksz destei srdrmekten byk lde temize karan bir rapor yaynlad. Ancak DT, ABD'nin uaklarnn ounun monte edildii Washington Eyaleti tarafndan sunulan vergi indirimlerini geri ekmediini kaydetti ve bu vergi indirimlerinin olumsuz etkileri olduunu ne srmeye devam etti. Nihai sonucun ne olaca grlmeye devam ediyor. DT, Boeing'in 777X program iin ald vergi indirimlerinin Airbus'a ne kadar zarar verebileceine henz karar vermedi. Boeing, 777X programna salanan sbvansiyonlardan elde edilen faydalarn ylda yalnzca 50 milyon $ olduunu iddia ediyor ve bu, Airbus'n iddetle kar kt bir deerlendirme. Nihai kararn en az 2018 ylna kadar verilmesi beklenmiyor.

Kaynaklar: Dominic Gates, Airbus Scoffs, Boeing Crows, DT Olarak AB'yi Yasad Sbvansiyonlar Ele Almad in Eletirdi, Seattle Times, 22 Eyll 2016; Boeing'e Washington Eyaleti, DT Kurallar Tarafndan Yasad Bir ekilde 5,7 Milyar Dolarlk Vergi Muafiyeti Verildi, Associated Press, 28 Kasm 2016; Robert Wall ve Doug Cameron, AB Airbus'a Yasad Sbvansiyonlar Kesmedi, DT Kurallar, The Wall Street Journal, 22 Eyll 2016; ve Tom Miles, "DT, Boeing'i Ticari Srada Byk lde Destekliyor, Vergi Muafiyetlerinde Hatalar", Reuters, 9 Haziran 2017.

Vaka Tartma Sorular

Airbus'n ilk yllarnda ald sbvansiyonlarn hakl olabilecei herhangi bir koul var m?

Boeing'in balangta sbvansiyonlardan yararlandn dnyor musunuz? Yaparlarsa, hakl olabilirler mi?

Boeing ve Airbus'un onlarca yldr sbvansiyon ald iddia ediliyor. Devam eden sbvansiyonlar byk ticari jet uaklar pazarn nasl bozabilir?

Boeing ve Airbus'a yaplan devlet sbvansiyonlarndan kimler yararlanyor? Kim kaybeder?

Varsa, hangi koullar altnda ulusal hkmetler yeni teknolojilerin gelitirilmesini sbvanse etmelidir?

ABD ile Airbus' destekleyen AB lkeleri arasnda devam eden ticaret anlamazlnn optimal sonucu (ekonomik refah asndan) ne olurdu? Byle bir anlama nasl uygulanabilir?