SAS, lkenin havayolu irketidir: Danimarka, Norve ve sve. Bu lkede yaklak 25.000 personel istihdam etmektedir. Ticari bir havayolu olarak faaliyet gstermekle birlikte, irketin sahipleri arasnda Danimarka, Norve ve sve hkmetleri bulunmaktadr. Aralarndaki hkmetler irketteki hisselerin yaklak yzde 50'sine sahiptir ve bu nedenle SAS'n ynetiminde nemli bir siyasi ses olabilir. SAS'n genel merkezi sve'in Stockholm kentinde bulunurken, irketin operasyonlarnn ana havaliman Danimarka'nn Kopenhag kentindedir. 1970'lerin sonlarna doru SAS kendisini mali sknt iinde buldu ve 17 yl sonra ilk kez hem 1979/80 hem de 1980/81'de yaklak 75 milyon Danimarka kronu (yaklak 7,5 milyon ) zarar aklad. Jan Carlzon, 1981'de SAS'n genel mdr olarak atand ve irketin mali dnmn ynetmekle grevlendirildi. 1982/83'te SAS, yaklak 620 milyon Danimarka kronu iletme fazlas ile yeniden para kazanma yoluna girdi. Geri dn, SAS' teknik odakl bir organizasyondan alp, hizmet odakl bir havayolu olarak yeniden odaklamas ve kendisini iadam havayolu olarak modellemesiyle saland. Bu stratejinin ikinci ksm daha sonra irket iin ciddi sonular douracakt. 1982'de bir Avrupa uu dernei tarafndan en dakik havayolu irketi dln aldnda baars tescillendi. Bu dnemde Carlzon, mkemmel iletiim becerilerini ve medyay SAS'n yararna kullanma becerisini kulland. Carlzon'un tarznn tipik bir rnei, Kopenhag Havaliman'nda bir SAS uuunun yklenmesine kiisel olarak yardm ettiinde, bir ekilde aamal olarak ynetilen bir olayd. Amac, hem medyaya hem de alanlara bu tr rutin grevlerin nemini gstermekti. Etkinlik, irketin baarl olmasna yardmc olmak iin birlikte alan SAS alanlarnn ilkesi iin nemli bir tantm yapt. Carlzon'un yaklamnn temel unsurlarndan biri, dikkati, 'gerein anlarnda' (mterilerle yzlemeler) irket iin baarnn veya baarszln anahtar olarak grlen n cephe personeline odaklamakt. Bu felsefeyi uygulamak iin, bu nedenle, mteriye mkemmel hizmeti verebilmeleri iin, bu cephe personeline st dzey yneticilere bavurmadan bu doru anlarda karar verme yetkisi verilmesi son derece nemliydi. mteriyi gelecekte SAS ile umaya tevik eder. Bu nedenle Carlzon, karar verme yetkisini n saflardaki personele devretti ve alanlarn irketin baars iin ne kadar nemli olduklarnn farknda olmalarn salad. Bu mesaj, hem dahili SAS dergileri hem de kitle iletiim aralar araclyla glendirildi. 'Yeni SAS', alkan, motivasyonu yksek ve kendini iine adam alanlardan oluan kadrosuyla bir baaryd. Carlzon, SAS' kurtaran adam olarak grlyordu ve ok baarl bir lider olarak grlyordu. Dnyann en iyi Carlzon'u. O zamanlar Carlzon, gerekirse cehenneme gidip onun iin bilgisayar korsanl yapacak alanlar tarafndan bir kahraman olarak grlyordu. Ancak bugn, SAS artk 1980'lerdeki baar yks deil. 1990'larn banda tarih tekerrr ediyor gibi grnyor ve SAS yine mali zorluklarla karlat. SAS'n mevcut skntlar, ksmen Krfez Sava'ndan sonra havayolu sektrnn dnya apndaki bunalmdan, ksmen irketin havayolu iinde rekabeti daha da zorlatracak olan Avrupa Topluluu Pazar'na hazrlanmasndan ve son olarak da SAS liderlii tarafndan alnan stratejik kararlar. STRATEJK KARARLAR 1980'lerde SAS, Intercontinental Hotels'in byk bir hissesini (hissenin yzde 40'n) satn ald. Bu karar, mterilerin uu dzenlemelerini yaparken ayn zamanda otel rezervasyonlarn da yapma frsatn memnuniyetle karlayaca varsaymyla alnmtr. SAS daha sonra hem yolcunun hem de bagajnn havaalanndan otele geliine kadar ilgilenir. SAS, bu stratejiyi uygulamak iin promosyon kampanyasn iadamlarnn kendisine hedef ald. Ancak bu, ou uu ve otel rezervasyonunun aslnda sekreterleri tarafndan yapldn fark edemedi. Ayrca i adamlar muhafazakar olma eilimindedirler ve aina olduklar otelleri tercih ederler. SAS'n kampanyas bu ataletin stesinden gelemedi ve stratejinin baarszl, 1991'de yaklak 100 milyon Danimarka kronu kaybna katkda bulundu. karar alndnda doruydu, ancak o zamandan beri grdmz gelime, kararn yanl olduunu kantlad.Ayrca, 1980'li yllarda SAS, operasyonel tabann geniletmeye ve hareketli Amerikan hava yolu pazarndan yararlanmaya alt ve bu dorultuda satn ald. Ancak dnya apnda sektrde yaanan bunalm ve bunun yaratt zorluklar SAS'n haddini at ynnde grlere yol at.Intercontinental Hotels ve Continental Airlines hisselerinin satn alnmasnn ardndan yaanan kayplar SAS'ta mali krize neden oldu. iletme giderlerini ksmakla zld.Maliyetlerin azaltlmasna odaklanmak, personelde bir azalma anlamna geliyordu.1991'de SAS, personel saysn azaltmaya karar verdi. 3.500 alan tarafndan 3 seviye. irket genelinde her seviyede ve lokasyonda iler kaybedildi. Kopenhag Havaliman, iten karmalarn 1.900'n tayan en sert darbe oldu ve Stockholm'deki genel merkezde de nemli dler oldu. ten karlanlarn ou, tm alma hayatlar boyunca SAS'ta almt. Onlar iin kaybedilen bir iten daha fazlasyd; SAS hayatlarnn nemli bir parasyd. irketin Intercontinental Hotels ve Continental Airlines ile olan ilikisi, alanlarn Carlzon'a bakn deitirdi. Kesinlikle artk yksek uu yapan 1980'lerde olduu gibi ayn itibara sahip deil. alanlar, Carlzon'u bu hatalardan kiisel olarak sorumlu tutuyorlar ve ona ve bir lider olarak yeteneklerine olan gvenlerini, SAS'n genel mdr olarak onun yerine gemesinin daha iyi olacan ne sren sesler ykseldii lde kaybettiler. Carlzon'un hatalarnn bedelinin baz meslektalarnn ilerini kaybetmesiyle denmesinin adil olmadna inanyorlar. Danimarka uu personeli szcs John Vangen (Danimarka'da hava kabini mrettebat sendikas) Eyll 1991'de bunu yle ifade etti: 1984'ten beri Carlzon'un stratejilerinden hibiri baarl olamad. Bunun sorumluluunu almas gerekiyor. irketi ynetemiyorsa brakmaldr. Gvenebileceimiz bir ynetime ihtiyacmz var. DURUM Havayolu iinde rekabet etin ve bunun yakn gelecekte deieceine dair ok az iaret var. SAS'n Avrupa'daki en byk rakibi British Airways, Lufthansa (Alman) ve Air France iken, gelimekte olan Dou Avrupa havayollarnn rekabeti giderek artan bir ekilde en acil tehlikede olan irketler SAS gibi daha kk operasyonlardr. Bu nedenle, bu soruna genel olarak tercih edilen zm, birlemeler veya satn almalar yoluyla bymedir. nemli Havayolu sektrnde rekabet herkes iin bir tehdit iken, 23 ubat 1993'te British Airways ile TAT (Fransz havayolu irketi) arasndaki ibirlii duyurulduu bir basn toplantsnda, British Airways'in Avrupa bakan bunu yle ifade etmiti: " nmzdeki on yl boyunca soukkanlln koruyabilenler, hava savan kazanacak.' Bu rekabetle kar karya kalan SAS, gelecek yzylda geleceini gvence altna alan Avrupa'nn en byk havayollarndan biri olmay amalayan bir strateji benimsedi.Bu dorultuda SAS, 1993 ylnn banda dier ulusal havayolu irketi olan KLM (Hollanda) ile mzakerelere balad. Bu stratejinin bir paras olarak Swissair ve Austrian Airlines. Bu drt havayolunun birlemesi umut verici bir i fikri gibi grnyor. Drt havayolu birlikte, Avrupa'nn en byk havayolu irketi ve tanan yolcu saysna gre dnyann en byk ikinci havayolu irketi olacak. Yalnzca Avrupa'da drt havayolu, Avrupa lkeleri arasndaki trafiin yzde 25'ini ynetiyor. ki aylk 16 proje iin Gruplar, drt havayolu arasnda daha yakn bir ibirliinin yasal, ticari ve operasyonel olanaklarn ve snrlarn incelediler. bu gruplarn raporu, drt havayolu iin ortak bir ynetim grubu ve ortak muhasebe sistemlerinin oluturulmasyd. imdilik kendi direkleri altnda faaliyet gsteriyorlar ama ayn zamanda ortak bir isme sahip olacaklar. Avrupa Havayollar bir olaslk olarak bahsedilmitir. Uzun vadede, drt havayolunun tek bir tam entegre irket haline gelmesi nerildi. En byk ortak - SAS, KLM ve Swissair - yeni irketin yzde 30'una sahip olurken, Avusturya Havayollar kalan yzde 10'a sahip olacak. Rapor ayrca, ortak bir genel merkezin Kopenhag, Amsterdam, Zrih veya Viyana'da bulunduunu ne sryor. Yeni irket tarafndan kullanlacak balca havaalanlar bu drt ehirde art Stockholm, Oslo ve Cenevre olacaktr. Drt havayolunun sahipleri ortak bir havayolu irketi fikrini kabul ederse, ilk adm bir 'mutabakat zapt' imzalamak olacaktr. Gstergeler, havayollarnn bu fikri destekledii ynnde. Para sahipleri olarak kararda nemli sz sahibi olan Avusturya, Danimarka, Hollanda, Norve, sve ve svire hkmetleri de teklife destek verdi. SAS'IN KARILATII SORUNLAR Yeni irket 'European Airlines'a katlmasyla SAS, stratejisini ve ana hedeflerinden birini gerekletirme yolunda ilerliyor gibi grnse de, i cephede hala baz byk sorunlar var. Daha nce aklanan zorluklardan kaynaklanan ynetim ve alanlar arasndaki atma, yeni zirvelere ulat. SAS'n bu sorunlar, dier drt havayolu ile uluslararas gelimelerden beslendi. alanlar, ynetim olarak yeni bir ortak havayolu fikrinden pek memnun grnmyor ve yle grnyor. Hissedarlar yeni personelden korkuyorlar. irket, SAS'ta daha fazla personel azaltm anlamna gelecek alanlar, uularn u anda slendikleri nemli ktalararas Kopenhag'dan bazlarnn, konumu paylamasa da irketin genel merkezinin yeni bulunduu havalimanna tanacandan endie duyuyor. henz karar verildi. Kopenhag Havaliman'nn oluturulmasndan genel olarak yeni ortak irkete fayda salayacandan emin olan ve zellikle de genel merkez Kopenhag'da bulunuyorsa, ancak alanlarnn tek 'doal' seim olarak grmedikleri ynetimi optimize etmiyorlar. SA ikna oldu. Genel merkezin yeri hakkndaki karar evreleyen kararszl, bu tr kararlar ve dier tm nemli kararlarn verildii zaman ertelemek iin zorlu seimler yapmak istediine inandklar yeni irketin ynetiminin kastl bir stratejik hamlesi olarak alglarlar. rnein, genel merkezin yeri iin kee seimi, ortaklar arasnda ok kolay bir trblans yaratabilir ve bazlarnn anlamay imzalamasn zorlatrabilir'. Bu muhtra sreci geciktirebilir, hatta daha da kts buna bir son verebilir. Danimarkal alanlarn SAS yeleri, memnuniyetsizliklerinin bir sonucu olarak, hkmete ve baz byk Danimarka irketlerine kendi szleriyle, neler olup bittii hakknda onlar bilgilendirmek iin bir mektup gnderdiler.' Kopenhag Havaliman'ndaki drt sendika alannn SAS' temsilen gnderdii mektubun bal yle: Kararlar SAS liderliindeki birka kiiye brakrsak neyi riske atarz? Riskler, ktalararas ve uularda havalimanndaki 14.500 ii ve yan sanayilerdeki ok daha fazlasn kaybetmektir. SAS ynetimi, drt sendikaya mektuba sert tepki gsterdi. Sadakatsizlikten su duyurusunda bulunarak kar saldrya getiler. Ynetim ve alanlar hakknda imdi SAS, bu davay Danimarka Endstri likileri Mahkemesi'nde yarglyor. Bilgi memuru Gerhard Dall, SAS'n neden bu allmadk adm attn aklyor: Drt sendika, SAS'n bal liderliinin, SAS trafiinin merkezi olan Kopenhag iin savama iradesinden phe duyuyor ve bu sadakatsizlik. Gerek tam tersi." 7 Mays 1993'te Jan Carlzon, SAS alanlarn Stockholm'de bir toplantya ard. Bu toplant Carlzon, zellikle ktalararas uularn yeri ile ilgili olarak yeni irketin gelecek planlar hakknda biraz daha bilgi verdi. irket, ktalararas uular iin byk havaliman kuracak Kopenhag, Asya'ya alan kap (esas olarak in ve Japonya olacak), Amsterdam, Gney ve Kuzey Amerika ktasna uularn merkezi olacak, Afrika'ya alan kap, Zrih olacak. Asya ve Gney Amerika uularnn bir ksmn da gerekletirecek Yeni irketin dier byk havalimanlar - Stockholm (sve), Oslo Viyana (Norve) ve (Avusturya) byk ehir arasndaki irade uularn gerekletirecek. Orta Dou'ya giden trafiin ounu Viyana ynetiyor.Carlzon, ABD'ye giden baz ktalararas uularn hala kapal olacan syleyerek alanlarn korkularn yattrmaya alt. Amerika merkezli havayollarnn bu rotalar devralmamasn salamak iin Stockholm'den hareket ediyor. Yeni irketin genel merkezinin konumuna hl karar verilmemi olsa da, uluslararas trafiin farkl blmlerini byk havalimanna yerletirme adm, herkese 'hareketten bir pay' veren bir uzlama gibi grnyor. Bununla birlikte, uluslararas uularn byk havaliman arasnda nasl paylaldna daha yakndan bakldnda, Atlantik tesi uularn ok nemli olduu Amsterdam'n yeni irketin genel merkezi olma yolunda avantajl bir konuma geldii grlyor. TM SORULARI CEVAPLAYIN 1 Yeni havayolunun ynetiminin drt milletten oluan bir i gcnn ortaya kard kltrler aras sorunlarla nasl ilgilenmesi gerektiini nerirsiniz?

2 Jan Carlzon'un liderlik tarzn aklar. SAS'n alma davran zerinde ne gibi bir etkisi vardr?

3 Carlzon'un insanlar etkilemek iin kulland gcn temellerini vurgulayn? Onu popler olmaktan karan neyin ters gittiini aklayn.

4 SAS, baz alanlarn nerdii gibi, Carlzon'u genel mdr olarak grevden almal m, yoksa personelinin onun hakknda sahip olduu olumsuz gre ramen kalmal m? Nedenler verir.

5 SAS eskiden 'byk ve mutlu bir aileydi' Bu 'aile duygusuna' ne oldu ve SAS' birleik bir irket ve motivasyon olarak eski haline getirmek iin ne yaplabilir? istihdam gelitirmek