MOZAL PROJES Mozal, Mozambik'te ylda 250.000 ton kapasiteli bir alminyum izabe tesisi ina etmek iin 1998'de balatlan 1.4 milyar dolarlk bir projedir. Byle bir proje fikri ilk bata akl almaz grnd. Bylesine byk, modern, son teknoloji bir retim tesisini ina etmek, uluslararas finansman ve istikrarl hammadde ve emek arz gerektirecekti, ancak Mozambik, yirmi yllk i savan ardndan altyaps harabeye dnen en fakir lkelerden biriydi. Yine de proje baarl oldu, planlanandan aylar nce tamamland ve btenin olduka altnda kald. Bunun nasl olduunu grmekte fayda var. Mozal'n birincil destekleyici ve kontrol sahibi hissedar, ksa bir sre nce Gney Afrika, Richards Bay'de dnyann en byk yama izabe tesisini tamamlam olan byk bir Gney Afrika madencilik irketi (imdi BHP Billiton'n bir paras) olan Gencor'du. 1995'te Gencor, yama projesinden Gney Afrikal, Kanadal ve Fransz uzmanlardan oluan ok uluslu bir ekibi baka bir izabe tesisi iin sahay aramaya gnderdi. Mozambik Ekip birka nedenden dolay Mozambik'i seti. Bakent Maputo, almina ithal etmek ve alminyum ihra etmek iin uygun (khne olmasna ramen) bir liman ve ayrca bol miktarda dk maliyetli (byk lde vasfsz olmasna ramen) igc sunuyordu. Ayrca, Gney Afrika elektrik irketi Eskom, elektrik ebekesini Mozambik'e geniletmek iin bir frsat grd. ebeke, Svaziland'a gvenilir g salayacak ve daha sonra Mozambik'teki Zambesi Nehri'nden Gney Afrika'ya hidroelektrik salamak iin kanal olacakt. Mozambik hkmeti, sanayileme politikasna ivme kazandraca iin Mozal projesine akt. Taraftarlarna vergi ve resim muafiyetleri salayan sanayi serbest blgesinde bir iletme olarak nitelendirilen ilk iletme olacakt. Ayrca Mozambik, Lom Anlamas kapsamnda bir Asya-Pasifik-Karayip lkesi olduu iin burada retilen alminyum gmrksz olarak Avrupa Birlii'ne girecekti. Yamataki izabe tesisini ziyaret ettikten sonra Mozambik Babakan, Projeyi savundu ve projenin ilerlemesi iin gerekli dzenleyici ve brokratik deiiklikleri kolaylatrd. Dkmhane iin seilen yer, limandan 17 km uzakta gelimemi bir blgede bulunuyordu. Projeyi kesinletirmek iin Gencor, liman tesislerinin gelitirilmesi de dahil olmak zere ilgili tm altyap almalarn, vergiler ve liman gelir mahsuplar araclyla zaman iinde geri deme karlnda finanse etmeyi kabul etti. Mozal ekibinin kilit yeleri Mozambik'e tanarak, hkmet ve topluluk araclyla paydalarla ilikiler kurmalarn salad. Finansman Projeye sponsor olan dier bir hissedar, Gney Afrika hkmetinin ekonomik istikrar destekleyen yatrm frsatlarn aratrmak iin kurduu bir kalknma bankas olan Industrial Development Corporation'dr (IDC). IDC, Gney Afrikal reticilere ve mteahhitlere dk maliyetli finansman, ihracat kredisi ve garantiler salamay kabul etti. Gelimekte olan lkelerde srdrlebilir yatrm tevik eden Dnya Bankas Grubu'nun bir yesi olan Uluslararas Finans Kurumu (IFC), projenin ticari olarak uygun, evreye duyarl ve blgeye nemli faydalar saladna ikna olduktan sonra projeyi finanse etmeyi kabul etti. Tm ana nakit girdileri ve ktlar, kur riskini en aza indirmek iin dolar cinsinden belirlendi. Riski Azaltma ve Devam Etme Projenin retim maliyetlerinin sanayi kapasitesinin en dk yzde 5'inde olmas bekleniyordu ve ticari durumu Gencor'un yatrm kriterlerini at. Projedeki tek byk risk Mozambik'ti. Mays 1997'de Mozambik ve Gney Afrika hkmetleri, snr tesi yatrmlar onurlandrma ve koruma sz veren bir anlama imzaladlar. Mozambik'teki etkili kar gruplaryla yaplan zel grmelerden sonra IDC ve IFC, riski paylamak iin etkili bir uluslararas hissedar aramaya karar verdi. 1997'de Japon holdingi Mitsubishi Corporation imzalad ve Mays 1998'de projeye onay verildi. naat Mozambik'teki inaat, byk zorluklar ortaya kard. Yerel halk Portekizce konuuyor ancak gurbeti yneticiler, denetiler ve bilgisayar yazlm ngilizce idi. Baz temel mhendislik ileri Kanada ve Fransa'da yapld, baz zel ekipmanlar Japonya ve Fransa'da tasarland ve retildi. Planlama, koordinasyon, ayrntl tasarm ve materyallerin hazrlanmasnn ou Gney Afrika'da gerekleti. Karayolu ve demiryolu balantlar, Mozal' malzeme ve ekipmann proje sahasna tanmas iin denizar lkelerden geldii Gney Afrika'daki Richards Krfezi'ne balad. Projenin bir aamasnda, Mozambik acentelerinin her gn snr geen 60 ila 80 kamyonluk 3 MBA5909 EKM/KASIM 2019 [DEVR] ekipman ve malzemelerini ilemekte sorun yaadklar anlald. Ancak Proje Direktr, Mozambik Bakan da dahil olmak zere kilit paydalarla iyi ilikiler kurmu ve onlar Mozal ekibinin snr karakolunun ynetimine yardmc olmasna izin vermeye ikna etmiti. Proje, yama projesinden birok deneyimli iiyi istihdam etti, ancak binlerce yerel vasfsz iinin ie alnmas gerekiyordu. Onlar inaat konusunda eitmek ve gvenlik ve HIV enfeksiyonu riskleri konusunda farkndal artrmak iin okullar kuruldu. Stmayla mcadele iin proje sahasnn etrafndaki alan srekli olarak ilaland ve sonunda 6.000'den fazla vakay ele alacak tam zamanl yerinde klinikler kuruldu. Proje nedeniyle yerinden edilen sakinler iin, yeni tarm arazisi tahsis edildi ve ekildi ve yerel eitim ve dier topluluk ihtiyalarn karlamak iin bir gelitirme vakf kuruldu. Yklenicilerin antiyenin baz blmlerine ve hizmet koridorlarna erimeden nce, i sava srasnda denen kara maynlarnn temizlenmesi gerekiyordu. lkeler aras g besleme hatlarnn inas ve sonu olarak izabe tesisinin iletmeye alnmas, byk siklonik seller tarafndan tehdit edildi. Saha dnda prefabrike byk dikmelerde umak ve g kablolarn yaymak iin ar kaldrma helikopterlerine ihtiya vard. Projenin amalarndan biri yerel ierii en st dzeye karmakt. Yerel ekonomiye tahminen 75 milyon dolar harcand. En youn inaat dneminde, antiyede alan 9.000 kiinin yzde 70'i Mozambikliydi.

Hangi eylemler baarl bir ekilde tamamlanmasna yol at? risklere ramen proje?